شیخ طوسی 

محمد بن حسن بن علی طوسی معروف به ابو جعفر معروف به شیخ، شیخ طوسی، شیخ الطائفه، شیخ الامامیه و فقیه الامة در سال 385 ق در طوس به دنیا آمد و در سال 460 ق در نجف درگذشت .

او صاحب دو اثر حدیثی شیعه تهذیب و استبصار است . او معاصر سلطان محمود غزنوی، حکومت آل بویه، شیخ صدوق محمد بن بابویه قمی، سخن سرای معروف فردوسی، شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان بغدادی و سید مرتضی بوده است .

شیخ پس از تحصیلات مقدماتی، در حالی که بیست و سه ساله بود . در سال 408 ق برای برخورداری از محضر شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (م 413 ق) فقیه نامدار شیعی و جانشین شیخ صدوق در بغداد به آنجا رهسپار شد .

شیخ به مدت پنج سال حدود بیست کتاب از دویست اثر شیخ مفید را در نزد خود

او خوانده است . شیخ پس از وفات استادش زعامت و مرجعیت شیعه در بغداد عهده دار شده و حدود دوازده سال در آنجا به سر برد . او سپس در سال 448 ق به علت حوادث اجتماعی و سیاسی وقت به نجف رفته و بدین وسیله حوزه علمی شیعه را از بغداد به نجف انتقال داده و در واقع در این شهر بنیان گذارد .

حادثه از این قرار بود که: گروهی نزد خلیفه وقت سعایت کردند که شیخ طوسی و اتباع او، صحابه را سب و لعن می کنند، چنانکه در کتاب مصباح خود گوید و از دعاهای روز عاشورا است: اللهم خص انت اول ظالم باللعن منی الخ . پس خلیفه، شیخ را همراه مصباح احضار کرد . چون شیخ از حقیقت او آگاه شد نزد خلیفه رفته و به دفاع از خود پرداخت تا آنجا که خلیفه قانع شد . ولی مخالفان ساکت ننشسته، خانه اش را به کلی سوزاندند، پس از این واقعه (در سال 448 ق) شیخ بغداد را ترک گفت و در نجف رحل اقامت افکند و حوزه علمیه نجف را بنیان نهاد . شیخ در شب دوشنبه بیست و دوم محرم 460 در هفتاد و پنج سالگی در نجف درگذشت و در خانه خود مدفون گردید .

قبر شیخ در نجف معروف و مسجدی نیز همانجا مشهور به مسجد طوسی است که قبر سید بحرالعلوم و پسرش سید محمد رضا نیز در طرف راست مسجد واقع است .

بدین ترتیب می توان زندگی شیخ طوسی را بر حسب محل اقامت وی به سه مرحله تقسیم کرد:

1 - دوران تولد تا هجرت به بغداد (از سال 385 تا 408).

2 - دوران اقامت در بغداد تا هجرت به نجف (از 408 تا 448).

3 - دوران اقامت در نجف تا وفات (از 448 تا 460).

علامه بحرالعلوم از او به عنوان سرآمد طائفه امامیه، پرچمدار شریعت اسلام و . . . رئیس شیعه یاد کرده است و در بسیاری از آثار مسلمانان از آثار شیخ روایت نقل و بهره ها برده شده است .

شاگردان معروف شیخ طوسی

از میان شاگردان و راویان شیخ طوسی این گروه از بزرگان را می توان یادآور شد:

علامه حلی، شیخ شهرآشوب مازندرانی جد صاحب المناقب، زین بن الداعی الحسینی، جمال الدین محمد بن ابی القاسم طبری آملی، ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، سید مرتضی ابوالحسن مطهر دیباجی، شیخ عبیدالله بن حسن بن بابویه، محمد بن حسن بن علی حلی، مجتبی بن داعی بن قاسم حسینی، مجتبی بن حمزة بن زید بن مهدی بن حمزة، حسین بن فتح واعظ جرجانی .

آثار شیخ طوسی

شیخ طوسی کتب مختلف و متعدد در موضوعات گوناگون تالیف کرده است، از جمله:

1 - حدیث و اخبار; 2 - رجال، تراجم و فهرست; 3 - تفسیر; 4 - فقه; 5 - اصول; 6 - کلام; 7 - ا دعیه و اعمال; 8 - تاریخ و مقتل; 9 - جواب سؤالات .

از موضوعات یاد شده، سه اثر شیخ جزء کتب حدیثی است که شامل تهذیب، استبصار (الاستبصار فیما اختلف من الاخبار) و امالی (المجالس فی الاخبار) که شامل 45 مجلس درس و املا است .

سایر کتب شیخ بدین قرار است: اختیار الرجال; اصول العقاید; الاقتصاد الهادی الی الطریق الرشاد; انس التوحید; الایجاز فی الفرائض; تبیان در 20 مجلد، که محمد بن ادریس العجلی صاحب السرائر آن را خلاصه کرده است; تلخیص الشافی در علم کلام که از قدیمی ترین آثار شیخ است; تمهید الاصول; الجمل و العقود فی العبادات; الخلاف فی

الاحکام; رجال طوسی; ریاضة العقول; شرح الشرح فی الاصول; العدة فی الاصول; الغیبة; الفهرست; الکافی در علم کلام; المبسوط; مصباح المتهجد و سلاح المتعبد که مختصر آن را مصباح المتهجد الصغیر نام کرده است، و تالیفات بسیار دیگر .