موضوع این نوشتار نگاهی است به حدیث سلسة الذهب، حدیث کوتاهی که امام رضا(ع) به هنگام خروج از شهر نیشابور در ازدحام مردم و درخواست ایشان بیان فرمود. مسئله اصلی و سؤال اصلی این است که پیام حدیث چیست؟

مقالات متعددی در زمینه بررسی این حدیث نگاشته شده که بیشتر از نگاه نظر سندشناسی به آن نگریسته شده است.

جایگاه حرم مطهر امام رضا(ع) به‌عنوان یک مکان معنوی که مورد اعتقاد قومیت‌های مختلف کشورمان قرار دارد، از دیرباز در سینمای ما نمود داشته است. بارزترین این مصادیق، فیلم پیشران جریان روشنفکری سینمای ایران یعنی قیصر است که طی آن، قیصر، به ننه مشهدی قول می‌دهد تا او را به مشهد ببرد و در فینال هم به این قول خود عمل می‌کند.

با اوج‌گیری تمایلات مردم به امام هشتم شیعیان جهان (ع)، مامون خلیفه عباسی با دسیسه چینی، ایشان را مسموم و شهید کردند.

در مورد چگونگی شهادت امام رضا (ع)، دو روایت آمده است:

بنا بر قول شیخ طبرسی و ابن اثیر آخر ماه صفر سال ۲۰۳ هجری، روز شهادت امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) است که در سنّ پنجاه و پنج سالگی، توسّط مأمون عبّاسی مسموم شدند.

ماه صفر دومین ماه قمری است که برای نام‌گذاری آن دو دلیل ذکر می‌شود:

شیخ ابن فهد در عده الداعی از حضرت امام رضا (علیه السّلام) نقل کرده که هر که بگوید در عقب نماز صبح این کلام را ،حاجتی طلب نکند مگر آنکه آسان شود برای او و کفایت کند حق تعالی آنچه را که مهم او است:

بِسْمِ اللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‏

به نام خدا و درود خدا بر محمد و آل او

(وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ فَوَقَاهُ اللَّهُ سَیِّئَاتِ مَا مَکَرُوا)[1]

و کار خود را به خدا مى‏ گذارم که او به حال بندگان بصیر است پس خدا حفظ کرد هر بدى را که مکر دشمنان بر انگیزد

(لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ‏

و خدایى جز تو اى ذات یکتا نیست پاک و منزهى تو و من از ستمکارانم

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ‏)[2]

پس ما دعاى او را مستجاب کردیم و او را از دریاى غم نجات دادیم و اینچنین مؤمنان را نجات خواهیم داد

(حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ)[3]

خدا ما را کافى است و او بهترین وکیل است به نعمت خدا و فضل خدا چنان برخوردار شوند که دیگر هیچ بدى به آنها نرسد

مَا شَاءَ اللَّهُ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ‏

آنچه خدا خواست مى‏ شود و هیچ قدرت و توانایى جز قدرت خدا نیست

مَا شَاءَ اللَّهُ لاَ مَا شَاءَ النَّاسُ‏

آنچه خدا خواست مى‏ شود نه آنچه مردم بخواهند

مَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِنْ کَرِهَ النَّاسُ‏

آنچه خدا خواست مى ‏شود هر چند مردم نخواهند

خداى روزى دهنده مرا کافى از روزى خواران است خدایى که پروردگار عالم است مرا کافى از دیگران است

حَسْبِی مَنْ هُوَ حَسْبِی حَسْبِی مَنْ لَمْ یَزَلْ حَسْبِی‏

کافى است آنکه مرا کافى است کافى است آنکه همیشه مرا کافى است

حَسْبِی مَنْ کَانَ مُذْ کُنْتُ لَمْ یَزَلْ حَسْبِی حَسْبِیَ اللَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ

کافى است آنکه تا بوده ‏ام و هستم مرا کافى است کافى است مرا خداى یکتایى که جز او خدایى نیست

عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ‏

بر او توکل کرده ‏ام و اوست پروردگار عرش با عظمت

کُتُب اَربعه یا اصول اربعه چهار کتاب حدیثی است که شیعیان آنها را معتبرترین منابع حدیثی خود می‌دانند. کتب اربعه عبارت‌اند از: الکافی، مَن لایَحضُرُه الفقیه، تهذیب الاحکام و الاِستِبصار. کتاب کافی نوشته کُلِینی و من لایحضره الفقیه تألیف شیخ صدوق است.

مهم ترین آثار امام رضا (ع) در ایام حیات پر برکتشان عبارتند از :

رسالهٔ ذهبیه

رسالهٔ ذَهَبیّه یا طِبُّ الرِّضا، رساله‌ای در طب و حفظِ سلامتی است که به‌دستورِ مأمون و به‌قلمِ علی بن موسی الرّضا نوشته

عُیونُ أخْبارِ الرّضا یا عیون الأخبار کتابی حدیثی درباره زندگی، آثار و روایات امام رضا(ع) نوشته شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ق) عالم دینی شیعه امامیه است. صدوق این کتاب را به پاس زحمات صاحب بن عباد

حضرت امام رضا علیه السلام می‌فرماید:

مَن سَألَ اللّه َ التَّوفیقَ و لَم یَجتَهِد فَقَدِ استَهزَأَ بِنَفسِهِ

هر کس از خدا توفیق بخواهد و تلاش نکند، خود را مسخره کرده است.

منبع: (میزان الحکمه، ح 2790 )

نقل است از امام رضا که فرمود:

الغَضَبُ مِفتاحُ کلِّ شَرٍّ.

خشم، کلید هر بدی است.

منبع: (مشکاة الأنوار، ص383، ح1266)